Екскурсия в рідны Горы

В половині червця того «ювілейного» 2017 р. (15-18.06), з ініциятивы Андрия Перегрима – ведучого aнсамблю Ластівочка, і Євгена Габуры – ведучого кружка Стоваришыня Лемків в Пшемкові, зорґанізувано під еґідом того кружка зъізд селян Чарной, Снітниці і Ставишы. Час был добрий, адже долгій вікенд. Охочых на выізд стало так дуже, же не старчыло місця в великым автобусі і част екскурсантів мусіла іхати своім автом. В зъізді взяли участ днешні мешканці Пшемкова, Шпротавы, Ґлоґова, Рокыток, Ліґниці і іх околичных сел. Проґрам выізду был барз богатий. Закля сме дотерли до місця закватеруваня – креницкого пенсийонату, сперли сме ся в Чорштині над заливом, де мали сме рейс шыфом.

Провідник оповідал цікавы істориі, м.ін. звязаны з градом. В ХV ст. бывали там тіж русиньскы збійникы. Того дня мали сме іщы змогу видіти найбарже на захід высунену частину Лемковины звану Шляхтівском Русю. Тота част Лемковины, в склад якой входили штырі села: Шляхтова, Явіркы і днеска уж неістнуючы села Біла Вода і Чорна Вода, была обнята переклятом Акцийом Вісла аж в пятдесятым році!

Церков в Шляхтові

На тій прекрасній, нашій земли виділи сме бодай остатні істнуючы ту сліды русиньской культуры. Мали сме можливіст видіти ззовни і середину церкви в Шляхтові з 1920 р. та в Явірках з 1798 р., якы были побудуваны в місци старых – ХVІІ-вічных.

Іконостас в церкви в Явірках

Згідні з переказом костельника в шляхтівскій церкви є захований престіл, а в явірчаньскій находят ся нестрічаний павук з крыштального шкла, што был зрыхтуваний як раз в Явірках, а тіж деревяны лавкы, якы были зроблены без ани єдного цвяка. Чудовы старовинны розписы і іконы та архітектонічний кумшт обєктів свідчат о великым богатстві жыючых гев колиси Русинів.

Треба признати, же тото, што не было знищене одраз, днеска єст стережене консерватором забытків. Шкода лем, же того так не вельо ся остало.

Другого дня, внет по сніданю, поіхали сме до нашых братів Русинів до Камюнкы на Пряшівску Рус. А по дорозі заіхали сме до Высовы, одкаль пішли сме на Святу Гору Явір поклонити ся іконі Божой Матери. Як ся пізнійше вказало, на гору выбрали ся не лем мы, были там уж члены ансамблю Кычера.

На горі Явір

Капличка, што находит ся на тій горі, была остатніма роками причыном незгоды медже нашыма обома конфесиями. Через долгы рокы ділили нас нашы ворогы, а тепер, коли уж мало нас остало, не знаме ся протиставити «злому»!? Все мам надію, же наше молоде поколіня, барже освічене, зрозуміє блуды істориі і в своім діяню зверне ся на дорогу єднаня нас – Лемків.

Черговыма в проґрамі были прогулька по Бардиівскых Купелях і обізріня скансену. Вельо з нас, а особливо діти, якых было з нами дуже, мало першыраз нагоду видіти руснацку загороду, обийстя, а і дітхнути ґаздівскє нарядя, уявити си, як колиси в горах жыли нашы предкы. До Камюнкы приіхали сме пізным пополудньом. Нашы Руснакы з Пряшівщыны привитали нас тепло, сердечні, гостинні, зо співом. Атмосфера была родинна. Были промовы, звіданя і одповіди. Старшы оповідали, як обсервували през границю, зо слезами в очах, выгананя Лемків зо своіх хыж. Другы презентували свою творчіст, підписували дедикациі. Молоды грали, танцювали і співали, інчы добром стравом і палюночком частували. Было барз мило і весело. На конец той чудовой стрічы было і традицийне Многая Літа. Коли уж пізным вечером пришло одізджати, жаль серце стискал, же Они ту так разом жыют і мают змогу тішыти ся собом, а мы розшмарены по світі як полова вітром…

Нашы села

В суботу, коли сме ся отрясли з вражынь з попереднього дня, пришло ся нам зміряти зо споминами нашых прадідів, дідів, родичів – поіхали сме до нашых родинных сел. Чарна ся находит в ґміні Устя Рускє (Ґорлицкє). До 1947 р. попри выізді векшости селян на Радяньску Украіну мешкало в ній іщы 395 Лемків. Про руску історию того села іщы свідчат м.ін. церков св. Димитрия побудувана в 1764 р. (в 1947 р. перетворена на костел) і цмонтір. Тота церков то чудове діло нашой деревяной архітектуры, єй чрева, што перетырвали веце як 250 років, можут змагати ся з подібныма на цілым світі. Потомны Чарной і другы участникы зъізду молили ся в ній вчас Божеской Літургіі, яку одслужыл в памят про минуле і 70. річницю ганебной Акциі Вісла єґомость Ярослав Чухта. По службі священник одслужыл панихіды на цмонтерях в Чарній і Снітници, а зобраны одспівали Вічная Памят і запалили свічкы.

Зъізд прибрал характер поломничества і завернул на дорогу ґу Ставишы. Село перед 1947 р. было чысто руснацкє, част селян выіхала на Радяньску Украіну, решту вывезено в рамках Акциі Вісла в околиці Пшемкова. В селі неє уж церкви, бо была она спалена в 60-тых роках ХХ ст. На єй місци в 1970 р. побудувано костел. На цмонтери лишыло ся лем пару камінных крестів. Завдякы стараням п. Лесі Мерены, жытелькы Ставишы, поставлено на єй приватній земли памятник, якій свідчит о тым, же в тым селі жыли Лемкы. (Великє Вам Боже заплат…). Мали сме зато місце, де могли сме зложыти квітя, запалити свічкы і одслужыти панихіду, котру одправил єґомость Владимір Канюк, за вшыткых страдавшых вчас ганебной Акциі Вісла, мученых в лаґрі в Явожні і бывшых жытелів Ставишы. Погоду мали сме в тым дню одповідню до характеру поломничества, лял дощ, а лем вчас целебрациі панихіды хмары ся розступяли і світило сонце. А як сме одізджали, зас зачало міцно ляти, як бы Горы скрывали буковий скрегіт незадоволіня, же іх лишаме. Кому травматичий вид дримучых осероченых Гір не давал спокою, міг вечером, по вечери, обізрити іщы фільм «Аж i слезы не старчыли» Джона Ріґетті i Maриі Сільвестрі.

Пізнійше был то уж послідній вечер. Почали сме ся пакувати, штобы ранком не тратити часу, бо згідні з проґрамом мали сме іщы взяти участ в недільных богослужынях. На жаль тота точка проґраму не зъістила ся. Адже за тот час в Горах мали сме тілько ся молити, же Бог нам простит тот єден раз. A і погода не сприяла, кусцьок ляло і зробило ся холодняво. Вертали сме до нашых домів. По дорозі вступили сме до Явожна, жебы запалити свічку і зложыти вязанку квітя при памятнику страдавшых ту невинных люди. Памятник одкрыто 28. квітня 2017 р. стараньом Стоваришыня Лемків в самым центрі товдышнього лаґру. Важном хвильом для нас было і зложыня при памятнику камени з рік Лемковины. Каждий з тых камени был підписаний назвом села, з якого го привезено. Є то добрий звык і хтіло бы ся, жебы сме вшыткы о тым памятали, коли вертаме з нашых Гір, родинных сил… А доізд на місце давного лаґру є барз простий, старчыт зъіхати з автострады А4 на Явожно, а пак пару кільометрів фурт прямо, треба іхати на Молодіжний Дім Культуры. В Явожні сполнили сме свій моральний обовязок, склали сме квітя, запалили сме свічкы і одспівали Вічну Памят на гробах погыбшых і при памятнику. Пізійше остала ся лем далека дорога на нашу чужыну.

При нагоді спомину той екскурсиі вартат підняти рефлексию, же такы і тому подібны выправы як раз так треба плянувати, жебы лучыти приємне з хосенным. Думам, же нашы орґанізаторы за рік зас вкажут ся з цікавом ініциятивом, а охочых до участи збере ся не меньше.

Екскурсант Штефан Косовскый

Більше фотоґрафій на сайті Стоваришыня Лемків.